ProdrumProfessional drum store

RODZAJE PAŁEK PERKUSYJNYCH -

CZYM KIEROWAĆ SIĘ PRZY WYBORZE?

 

Odpowiedni wybór pałek perkusyjnych to temat rzeka!  Każdy początkujący bębniarz, zadaje sobie pytanie: którą firmę wybrać, jakie drewno będzie najlepsze, od czego zależy długość, grubość czy rodzaj główki? Czy powinienem zastosować model standardowy, czy sygnaturę? Jaki rodzaj wykończenia będzie dla mnie najlepszy? Gładkie, z powłoką czy mocno lakierowane? Poniższy artykuł pomoże Ci znaleźć odpowiedz na te pytania! Połączenie odpowiedniej kombinacji czy parametrów technicznych opisujących cechy pałek perkusyjnych, ułatwi Ci prawidłowy wybór przedmiotu będącego podstawowym narzędziem pracy każdego perkusisty. Jeśli nadal zachodzisz w głowę czy to wszystko ma tak naprawę znaczenie, a może pałki dobiera się zwyczajnie „do ręki”? Na te i inne nurtujące Was pytania postaramy się odpowiedzieć w tym artykule! W ciągu kilku minut zdobędziesz niezbędną wiedzę, która autoryzowana jest przez naszych specjalistów, czynnych muzyków, perkusistów, doradców sklepu perkusyjnego. Podzielimy się wiedzą i doświadczeniem naszych najlepszych i profesjonalnych klientów i edukatorów, a także zdradzimy tajniki, które pogłębialiśmy podczas wizyt w legendarnych fabrykach produkujących pałeczki!

RODZAJE MATERIAŁU

czyli z czego robi się pałki perkusyjne?

Materiał z jakiego wykonane są pałki ma kluczowy wpływ na ich wytrzymałość, twardość, wagę oraz środek ciężkości. Wszystkie te cechy wpływają na nasze odczucie jakie mamy biorąc pałki do ręki. Profesjonalni muzycy świadomie dobierają odpowiednio zbudowane pałki w zależności od sytuacji muzycznej, rodzaju muzyki, głośności itp. Zawodowcy doskonale wiedza jakiego rodzaju i twardości najbardziej lubią używać podczas gry, a kształt pałki z wiekiem staje się czymś do czego bardzo się przyzwyczajają. Nieprawidłowo dobrane, mogą mieć fatalne skutki dla naszego aparatu gry w trakcie pierwszych kroków za bębnami, a nawet wpływać na zdecydowanie za szybkie zużywanie naciągów czy pękanie talerzy perkusyjnych! Osobom początkującym polecamy zwrócić szczególną uwagę na wybór pierwszych par.  Porównując wybór pierwszych pałek z nauką jazdy autem, to tak jakby osoba po przyjściu na pierwszy kurs otrzymała jako pojazd autobus albo czołg. W ofercie producentów dostępne są również i takie pałki perkusyjne dedykowane do najcięższej muzyki lub technik marszowych. Mogą one wypaczyć umiejętność gry na zestawie dlatego warto wybierać prawidłowo od samego początku! Pamiętaj że w naszych sklepach perkusyjnych ProDrum w Krakowie i Warszawie zawsze takie wsparcie otrzymasz.

 

"NASZA RADA - pamiętaj o regularnej zmianie pałek. Gdy zauważysz obszczerbione główki i drzazgi, należy zmienić je na nowe. Dzięki temu zapobiegniesz tworzeniu się kraterów i wydłużysz żywotność swoich naciągów,  które są o wiele droższe, a dodatkowo zachowasz znakomity sound!"

 

Pałki możemy podzielić na:

• DREWNIANE

• SYNETYCZNE

 

PAŁKI DREWNIANE

przyjrzyjmy się im bliżej...

To właśnie z tego materiału sprzedaje się najwięcej pałek na świecie. Drewno to naturalny materiał, ceniony przez perkusistów za realistyczny sound, wytrzymałość, elastyczność. Z pozoru prosty w obróbce materiał, jest jednak w sposób mistrzowski wykonywany wyłącznie przez kilka legendarnych firm na świecie, które używane są przez perkusistów na całym świecie.

Do głównych odmian drewna używanych w produkcji pałek należą:

HIKORA - czyli orzech północnoamerykański, jest najczęściej używanym surowcem do produkcji pałek perkusyjnych. Ceniona jest ze względu na swoją wytrzymałość i elastyczność. Charakteryzuje się spójną strukturą i silnie połączonymi włóknami, dzięki czemu pałki wykonane z tego materiału nie łamią się a jedynie „łuszczą”, do momentu kiedy pałka jest zbyt cienka. Dzięki temu, że hikora jest dość ciężkim drewnem, pałki z tego materiału dobrze leżą w dłoni, co przedkłada się na łatwość kontroli. Np. w katalogu firmy Vic Firth (najpopularniejsza firma na świecie produkująca pałki) aż 85% wszystkich pałek jest zrobionych z hikory. A najpopularniejszym ich modelem jest American Classic ™ 5A

DĄB - to bardzo twarde drewno.  Pałki z dębu podobnej wagi od tych hikorowych, jednak ich twardość powoduje zdecydowanie mniejszą elastyczność. Niektórzy uważają je za bardziej wytrzymałe. Dąb będzie charakteryzował się bardziej punktowym brzmieniem. Używane są raczej w modelach pałek do mocniejszego grania lub dla osób poszukujących twardszej, sztywniejszej konstrukcji.

KLON - klon to miękki materiał a wykonane z niego pałki będą zdecydowanie lżejsze od tych hikorowych. Pałki klonowe polecane są szczególnie do lżejszej, delikatnej gry, gdyż mają standardową wytrzymałość. Klon charakteryzuje się ciepłym i dość wysokim brzmieniem, dodaje szybkości i elastyczności. Idealny dla muzyków, kochających Jazz i delikatniejsze odmiany muzyki, lub wolą pałki o większej średnicy, ale o niższej wadze. Wielu profesjonalnych muzyków uwielbia grubość 5B w dłoni, ale nie chce mieć pałki, która będzie tak ciężka, jak 5B hikorowe, dlatego wybierają lżejszą opcję klonową.

GRAB - najrzadziej występujące drewno w pałkach perkusyjnych. Grab jest drewnem lekkim, ale też mało plastycznym. Wpływa to na zmniejszoną wytrzymałość pałek.  Grab jest podobny do drewna klonowego, jednak nie brzmi tak wysoko. Z tego drewna bardzo często robi się uchwyt pałek klasycznych ( Malletów ) do kotłów czy ksylofonów, którymi nie gra się rimshotów. Warto zwrócić szczególną uwagę na odmianę pałek kotłowych. Są one często używane jako pałki specjalne w rękach współczesnego perkusisty jako narzędzie do wydobywania miękkiego sound'u na talerzach i tomach, warto mieć chociaż jeden taki komplet w swojej perkusyjnej palecie pałeczek i dźwięków które dzięki nim możemy uzyskiwać.

PAŁKI SYNTETYCZNE

wytrzymalsze ale mniej prawdziwe

Pałki syntetyczne to odpowiedz na naturalny proces pękania i łamania się pałki drewnianej. Są idealnym wyborem dla tych, którzy chcą cieszyć się pałkami jak najdłużej. Czy to znaczy, że skoro się nie łamią to są to pałki idealne? Ich żywotność, jest zdecydowanie większa niż pałek drewnianych, praktycznie nie da się też ich złamać, ale uwaga, nie są niezniszczalne. Ich zużycie polega na ścieraniu się wierzchniej warstwy, głównie na skutek gry na talerzach.  Różnią się też zdecydowanie brzmieniem od tych drewnianych, oraz tym jak leżą w dłoniach. Przy dłuższej grze pałki syntetyczne mogą się „ślizgać”- ze względu na mniejsze pochłanianie wilgoci od pałek drewnianych. Najbardziej popularnymi pałkami syntetycznymi są pałki firmy Ahead. Najczęściej wykonane są z włókna grafitowego, z metalowym rdzeniem oraz plastikową powłoką na zewnątrz. Dużym atutem tych pałek jest możliwość wymieniania pojedynczych elementów, takich jak: główki pałki, czy uchwytu. Należy także pamiętać, aby dbać o każdy element tych pałek i w przypadku uszkodzenia od razu go wymienić. W przeciwnym razie może dojść do uszkodzenia rdzenia, co spowoduje, że pałki przestaną spełniać swoją rolę. Minusem pałek syntetycznych może być ich cena, są o ok 70% droższe od pałek drewnianych.  Nieumiejętnie użytkowane mogą także przyspieszyć pękanie talerzy, dlatego ten rodzaj na dalszych etapach wtajemniczenia w grę na perkusji. Są to natomiast znakomite i często wybierane przez klientów pałeczki perkusyjne na prezent!

ROZMIAR

jak prawidłowo wybrać?

Rozmiar pałki może być określony przez setki dziwnych symboli, które dla laika bywają w ogóle nie zrozumiałe. Jak odnaleźć się w tych wszystkich modelach typu 5A, 5B, 7AN, X55A, czy SAS? Większość producentów stosuje bardzo podobne nazewnictwo swoich pałek przy standardowych modelach, czyli w każdej firmie np.Vic Firth, Zildjian, Vater czy Pro Mark znajdziemy model 5A. I mimo, że pałki każdego z producentów, o tym samym symbolu różnią się od siebie, to te różnice się bardzo niewielkie. Przyjrzyjmy się teraz tym wszystkim liczbom i cyferkom. Ogólna zasada jest taka, że liczba na początku oznacza długość oraz grubość pałki, natomiast literka z tyłu wskazuje na kształt i typ główki. Im większa liczba na początku, tym pałka będzie cieńsza. Pałki 5A będą grubsze od 7A, ale cieńsze od 2B. Literka N oznacza, że pałka ma nylonową główkę, natomiast X na początku to najczęściej przedłużona wersja danego modelu.

GRUBOŚĆ:

na co wpływa?

Cieńsza pałka odbija szybciej i daje lżejszy, delikatniejszy dźwięk na bębnach i talerzach. Grubsza pałka zapewnia większą moc. Wydawałoby się, że styl muzyczny determinuje grubość pałki wybieranej przez perkusistów. Jednak nie zawsze tak jest. Są jazzowi perkusiści, którzy preferują grube kije, i heavy metalowi bębniarze, którzy grają cienkimi pałkami. Jednak jeśli nie jesteś profesjonalnym muzykiem i grasz ciężko, wybór grubszej, zwykle skutkuje zwiększoną długością życia pałki. Najpopularniejsze pałki perkusyjne mieszczą się w zakresie .525” - .630”. Nie jest zasadą, że grubsze pałki powinny być używane przez osoby o większych rękach, jednak z naszych obserwacji wiemy, że często osoby o mniejszych dłoniach preferują modele nieco cieńsze od standardu czyli np 7A. Osoby o dużych rękach chętniej wybierają pałki z modelu 5B, które wygodniej leżą w większej dłoni.

 

DŁUGOŚĆ:

dlaczego jest tak ważna?

Długość pałki ma wpływ na jej siłę i zasięg. Porównując dwie pałki o tej samej średnicy i szyjce, dłuższa pałka będzie miała „cięższy przód”, co daje perkusiście niesamowitą siłę i zwiększony zasięg. Krótki kij będzie miał przesunięty środek ciężkości w stronę dłoni gracza. Dla przykładu porównajmy dwie pałki ze zdjęcia poniżej, o dokładnie dej samej średnicy (.540”). Długość pałki 7A to 15 1/2”, podczas gdy 8DX to aż 16 1/2”. Podczas gry odczujemy, że pałka 8D ma dużo większą moc od 7A, nawet gdy mają taką samą średnicę. Mimo, że początkujący perkusista może nie wyczuwać różnic podczas gry pałkami o różnej długości w praktyce ma to kolosalną istotę. Wybór pałeczek pod względem tego parametru często odbywa się na zasadzie osobistych preferencji muzyka oraz techniki jaką gra.

 

SZYJKA „TAPER”:

od niej zależy prawie wszystko.

Długość i profil szyjki wpływa w sposób niezwykle ważny na odczuwanie pałeczki i jej równowagę podczas gry. Decyduje także o tym, czy środek ciężkości pałki, będzie przesunięty w stronę główki pałki, czy dłoni grającego. Im dłuższa i węższa szyjka, tym bardziej środek ciężkości przesunięty jest w stronę dłoni grającego. Krótsza i grubsza szyjka przenosi środek ciężkości na przód pałki. Długa szyjka oraz przesunięcie środka ciężkości na tył, dają większą elastyczność i szybszą reakcję. Pałka jest także łatwiejsza do opanowania. Wadą jest słabsza siła uderzenia oraz zmniejszona wytrzymałość pałki w okolicach szyjki. Pałki o krótkiej i grubej szyjce cechuje większa siła uderzenia oraz większa wytrzymałość. Wadą jest zmniejszona szybkość operowania takimi pałkami. Pałeczki o cienkiej ( np. modele Jazzowe ) szyjce znakomicie sprawdzają się do delikatniejszych gatunków muzyki.

KSZTAŁT GŁÓWKI

co tak naprawdę daje?

Kształt główki i jej końcówka mają decydujące znaczenie dla ogólnego dźwięku generowanego na bębnach i talerzach. Istnieją setki różnych kształtów główek, wytwarzanych przez producentów czy wymyślanych przez artystów, którzy współpracują z producentem. Każdy kształt i rozmiar końcówki nadaje różną charakterystykę dźwięku, w zależności od masy i powierzchni stuku główki z naciągami czy talerzami. Duża główka, o dużej powierzchni styku da ciemny, bogaty dźwięk, a mała końcówka, o małej powierzchni styku wytworzy jasne, selektywne i klarowne brzmienie. Oczywiście rozmiar główny należy także prawidłowo wybierać w przypadku gdy chcemy aby wytrwała ona dłużej. Jest to szczególnie ważne przy stawianiu pierwszych kroków za perkusją.

 

MATERIAŁ GŁOWKI

inna wytrzymałość lub barwa

 

Główki pałek możemy podzielić także ze względu na materiał z jakiego są produkowane - czyli standardowe główki drewniane, syntetyczne główki nylonowe oraz z filcem. Mimo, że zaznaczyliśmy ten podział już na powyższym schemacie, warto nieco zagłębić się w temat. Drewniana główka gwarantuje balans między pełnym brzmieniem a dobrą artykulacją. Oczywiście to z jakiego drewna jest wykonana również ma znaczenie dla brzmienia. Im twardsze drewno, tym otrzymujemy bardziej skupione i ostre brzmienie. Im miększe, tym dźwięk jest ciemniejszy i pełniejszy. Główka nylonowa natomiast, pozwala na wydobycie bardzo jasnego i punktowego brzmienia. Będzie też bardziej wytrzymała od tej drewnianej, minusem za to może być szybsze zużywanie się naciągów, podczas gry pałkami z syntetyczną końcówką. Występują także pałki z końcówkami, które zupełnie zmieniają brzmienie. Będą to na przykład filc - w przypadku pałek kotłowych i efektowych służących do "rozmycia" ataku na talerzach/tomach , a także gumowe końcówki w pałkach ćwiczeniowych.

 

POWIERZCHNIA PAŁEK

odczujesz to w dotyku i uchwycie

Pałki możemy także podzielić ze względu na ich wykończenie. Końcowa powłoka nałożona na pałki ma bardzo duży wpływ na to jak leżą w dłoni. Powierzchnie pałki możemy podzielić na kilka typów:

• SUROWE - pałki o naturalnym wykończeniu, nie są pokryte żadną dodatkową substancją. Z powodu braku lakieru, łatwo pochłaniają pot z rąk gracza, dzięki czemu cechuje je duża przyczepność. Niestety grając pałkami o naturalnym wykończeniu możemy szybciej nabawić się odcisków.
• LAKIEROWANE - takie wykończenie posiada większość pałek na rynku. Jest to cienka warstwa bezbarwnego lakieru, sprawa, że pałki są zdecydowanie przyjemniejsze w dotyku.
• POKRYTE FARBĄ - zazwyczaj pokryte kolorowym lakierem czy farbą. Mają podobne właściwości, co te z bezbarwnym lakierem. Idealny wybór dla tych, którzy chcą się wyróżnić z tłumu, lub szukają pałek na prezent.
• GUMOWY UCHWYT - idealne pałki, dla tych którzy mają problem z ich ślizganiem i wypadaniem. Dzięki gumowej powłoce pałki nabierają niezwykłej przyczepności, co gwarantuje dobre trzymanie się pałki w dłoni.
• INNE - Istnieją też inne rodzaje wykończenia, które wpływają na specyficzne odczucia podczas trzymania pałeczek w dłoni. Tak będzie w przypadku pałek w kolorowych okleinach takich jak np. serie Vater Wrap i Optic. Pałeczki opalane ogniem albo hybrydowe, które łączą kilka różnych technik pokrycia pałki. Syntetyczne pałki, będą uzależniały swój grip od tworzywa z jakiego są stworzone. Takim  przykładem mogą być na przykad modele Ahead.

 

PRODUCENCI PAŁEK

a tańsze zamienniki i tak zwany 2 sort

Do wiodących producentów pałek perkusyjnych zaliczamy firmy Vic Firth, Zildjian, Pro Mark, Vater, Regal Tip, Silverfox, Tama czy Ahead. oraz nowo powstali producenci wkraczający na rynek tacy jak Meinl Sticks Lider rynku, firma VIC FIRTH ma aż 80% udziałów w sprzedaży wszystkich pałek perkusyjnych na świecie. Czemu zawdzięcza swój sukces? Jest to amerykańska firma, która obróbką drewna zajmuje się od 1963 roku. Ich doświadczenie, zaawansowany proces technologiczny, którego nie znajdziemy w żadnej innej firmie oraz ogromna pasja sprawiły, że są to najchętniej kupowane pałki. Warto zaznaczyć, że parowanie pałek tej firmy odbywa się na wielu płaszczyznach, nie tylko ze względu na dokładną wagę pałeczki, ale także na kolor drewna i idealnie pasujące do siebie brzmienie, czy wyważenie środka ciężkości. Pozostali producenci są jednak równie wspaniałymi, często rodzinnymi manufakturami produkującymi najwyższej jakości produkty.

Wielu producentów wprowadziło do swojej oferty, tańsze zamienniki swoich pełnowartościowych produktów - tzn. serie budżetowe. Potrafią być nawet o połowę tańsze od tych pełnowartościowych. Są to pałki, które także przechodzą selekcję, jednak ich drobne wady są do zaakceptowania, (czego nie można przyjąć przy pałkach pełnowartościowych) np. delikatne sęki, przebarwienia, nieidealne polakierowane czy wyważone. Vic Firth ma w swojej ofercie budżetowe pałki Nova, natomiast Pro Mark - LA Special. Należy zaznaczyć, że pałki budżetowe produkowane są dokładnie w tych samych fabrykach, i na tych samych maszynach co pałki pełnowartościowe. Oddzielną grupą produktów są także najtańsze "chińskie" pałeczki perkusyjne kosztujące w przedziałach od 8-12 zł. To niestety jednorazowe produkty o bardzo ograniczonej żywotności i niskiej jakości. Polecamy je tylko wtedy gdy faktycznie budżet nie pozwala na zakup zdecydowanie lepszych, profesjonalnych produktów.

W naszym kraju bardzo często panuje przekonanie, że do Polski trafiają pałki z gorszego sortu.  Chcemy raz na zawsze zdementować te plotki i zapewnić Was, że te same pałki trafiają do Wielkiej Brytanii, Francji, Japonii czy Polski! Nasza firma Pro Drum w 2018 roku odwiedziła fabryki pałek Vic Firth i Vater w USA. Mogliśmy przyglądać się całemu procesowi obróbki drewna, produkcji czy wysyłki. Na żadnym etapie produkcji pałki nie były dzielone na te do „lepszych” i „gorszych” krajów. Tak samo pałki z sękami lub drobną wadą mogą trafić do Polski, jak i w każde miejsce na świecie. Pod tym względem jesteśmy zawsze gotowi podzielić się naszą wiedzą z Wami!

Pałki specjalne

cała paleta kolorów i barw brzmienia pod ręką

Poza normalnymi pałkami dedykowanymi do rockowych rytmów, na przestrzeni lat stworzono wiele odmian tego podstawowego narzędzia. Ponieważ muzycy nie lubią być ograniczani w procesie tworzenia, w dzisiejszych czasach każdy perkusista ma możliwość skompletowania całego arsenału specyficznych pałek efektowych takich jak: rózgi perkusyjne lub ( Hot Rods ), miotełki do perkusji przez niektórych zwane szczotkami oraz cała masa nie mieszczących się w żadnej kategorii, nietypowych wynalazków sygnowanych nazwiskami największych bębniarzy świata. Do tego pozostaje także cała oferta malletów czyli pałek do muzyki klasycznej i edukacji perkusyjnej takich jak: pałki do ksylofonu, pałki do wibrafonu, kotłów lub marimby. Aby jednak pokazać ogrom tej grupy akcesoriów jakie oferujemy w naszym sklepie na koniec zaznaczyć warto także pałeczki do obsługi etnicznych instrumentów perkusyjnych takich jak Timbalesy, Gongi, Dzwonki, Cow Bell, Guiro, Caixa, Timbalesy i wielu innych.

 

PODSUMOWANIE

 

Nie ma idealnych pałek dla każdego perkusisty. Najlepszym sposobem na wybranie idealnej pary są testy, próby, eksperymenty. Możesz je zacząć już w sklepie perkusyjnym. W naszych sklepach PRO DRUM w Warszawie i w Krakowie, do dyspozycji klientów są wielkie standy z większością firm produkujących pałki. Mamy w swojej ofercie tysiące modeli, więc każdy znajdzie coś dla siebie. Przy pałkach w naszych sklepach umieściliśmy pady perkusyjne, żebyś mógł na miejscu przetestować każdą parę pałek. Pierwsze pałki? Poszukiwania idealnego modelu proponujemy zacząć od modelu 5A. Niech to będzie Twoja baza. Jeśli okażą się zbyt lekkie, ciężkie, długie, źle wyważone itd. Poproś naszego sprzedawcę o radę. Jeśli powiesz mu co przeszkadza Ci w tym modelu, dużo łatwiej  będzie nam pomóc Ci w wyborze tej idealnej pary.

 

"Oto kilka pomocnych wskazówek, które pomogą Ci wydłużyć żywotność pałeczek oraz w jeszcze bardziej świadomy i profesjonalny sposób poszukiwać i użytkować ulubiony model!"

• Jeśli często łamiesz pałki, spróbuj wybrać inne drewno (np. hikorę, jeśli do tej pory wybierałeś klon lub dąb jeśli używałeś hickory), możesz także wypróbować grubszy model, od tego stosowanego dotychczas. Grubsze pałki powinny być zdecydowanie bardziej odporne na mocne uderzenia. Możliwe, że będą pod względem technicznym lepiej dopasowane do siły i techniki. Twoim zadaniem będzie przyzwyczaić się do nowego modelu. z cięższymi i grubszymi pałkami, będziesz mogł grać nieco lżej ponieważ sama ich waga będzie generować większą głośność instrumentu!

 

• Dla żywotności pałek istotne może być także ustawienie talerzy perkusyjnych. Postaraj się ustawić, je pod takim kątem, aby uderzana w nie pałka nie trafiała bezpośrednio w rant talerza. Kąt natarcia pałki bardzo wpływa na jej wykruszanie i pękanie. Podczas grania mocnych przejść na werblu i tomach, zweryfikuj czy ta olbrzymia energia, którą czasem wkładasz w finałowe przejścia nie powoduje pękania i uszkodzenia pałek. Pamiętaj, że nawet najlepsi perkusiści zużywają kilka/kilkanaście kompletów pałek podczas jednego koncertu! Jest to zupełnie normalne.

 

• Jeśli masz problem z wyślizgiwaniem się pałek, spróbuj modelu z gumową powłoką - grip, możesz także kupić owijki do pałek, czy rękawiczki przeznaczone dla perkusistów, które powinny zniwelować wypadanie pałek z dłoni. Do wyboru pozostają także talki antypoślizgowe i woski, które znajdziesz na stronie naszego sklepu perkusyjnego!

 

• Zawsze przechowuj pałki w suchym miejscu. Nie wystawiaj ich na słońce. Zbyt wysoka, lub zbyt niska temperatura może powodować wyginanie się drewna. Drewno to materiał, który stale dąży do wyrównania swojej wilgotności z powietrzem z otoczenia. Jeśli na długi czas zostawisz pałki w wyjątkowo suchym lub wilgotnym klimacie, prawdopodobnie odkształcą się. Kaloryfer i bagażnik samochodowy nie są najlepszymi miejscami. Temperatura pokojowa to warunki w których lubią być najbardziej.

 

• Jeśli chcesz sprawdzić czy pałki są idealnie proste wystarczy przeturlać je po równiej powierzchni stołu lub równej podłogi. Łatwiej zauważyć wtedy efekt "banana".